Η απεριόριστη επέκταση του Ανθρωποκαινού θα φέρει κοινωνίες όπως την Ελλάδα σε καταληκτικές κρίσεις χωρίς επιστροφή.
Του Melvin Cantarell Gamboa*
«Ο πλανήτης δεν μπορεί να αντέξει την απεριόριστη επέκταση του Ανθρωποκαίνου, γιατί αν συνεχιστεί αυτή η απειλή, αναπτυσσόμενες κοινωνίες όπως η Ελλάδα, το Μεξικό και πολλές άλλες θα μπουν σε καταληκτικές κρίσεις για τις οποίες δεν θα υπάρξει λύση όταν εξαντληθούν οι φυσικοί πόροι.
«Μόνο ο ελληνικός πολιτισμός αποτελείται από πλούσιους ανθρώπους, όχι σε υλικό πλούτο, αλλά ζούσαν καλύτερα από εμάς. Το καλό φαγητό και η μικρή ανάγκη παρήγαγαν ό,τι ήταν καλό και καλύτερο στο πνεύμα τους. «Φώτισαν τον κόσμο τους με ακτίνες ομορφιάς, όχι με ζοφερά χρώματα και βία» – γράφει ο Νίτσε στο «Ο ταξιδιώτης και η σκιά του».
Προσοχή αναγνώστη, αν άνοιξες αυτό το άρθρο, σε παρακαλώ να το διαβάσεις ολόκληρο, δεν αφορά μόνο την Ελλάδα, η πολιτική ιστορία της τα τελευταία σαράντα χρόνια είναι το αναμενόμενο χρονικό του τι μπορεί να συμβεί στο Μεξικό εάν ο πολίτης επιλέξει το σωστό. Ο κόσμος χρωστάει πολλά στους αρχαίους Έλληνες, την έντονη ευφυΐα και την παθιασμένη συνείδησή τους που εκδηλώνεται μέσω του λόγου. Η Ελλάδα εκείνης της εποχής ξεπέρασε όλους τους ανθρώπους της εποχής της με τη λογική και την παιδεία της. Εκείνα τα… χωράφια αποτελούν ακόμη πρότυπο του
μεγαλείου ενός λαού, μέχρι που τους κυρίευσε η νεοκαπιταλιστική βαρβαρότητα.
Επινόησαν την πόλη, τον πολίτη, τη δημοκρατία, την τραγωδία, τη φιλοσοφία και την ιστορία ως
επιστήμη. Η πιο εξαιρετική συνεισφορά που συνεχίζει να είναι η ανάπτυξη του ανθρώπινου πνεύματος και των δυνατοτήτων του μέσω της μετάδοσης γνώσεων, ιδεών, εμπειριών και δεξιοτήτων, που για είκοσι πέντε αιώνες ωρίμασαν τον πολιτισμό της Δύσης και έχει τον Όμηρο ως οδηγό και δάσκαλο. Τυφλός και άπορος, ήξερε τα πάντα και τα ποιήματά του, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, ήταν πηγή διδασκαλιών για την ανθρωπότητα εδώ και αιώνες. Πόσοι γονείς, όπως εγώ, έχουν δώσει στα παιδιά μας τα ονόματα των ηρώων τους (τα τρία μεγαλύτερα παιδιά μου ονομάζονται Αχιλλέας, Οδυσσέας και η αδερφή τους Ιλιάδα). Η ποίηση του Ομήρου, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, είναι οι μόνες λέξεις που έχουν κίνηση και δράση, αφού δεν είχε κανέναν να μιμηθεί πριν από αυτόν, ούτε είχε κανέναν μετά από αυτόν που θα μπορούσε να τον μιμηθεί.
Αυτή η Ελλάδα, που δεν θα πάψουμε ποτέ να θαυμάζουμε, σήμερα υφίσταται καταστροφές λόγω του νεοφιλελευθερισμού. Τα τελευταία σαράντα χρόνια έχουν υποστεί συνεχείς οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές κρίσεις. Η Ελλάδα είναι κοινοβουλευτική δημοκρατική Δημοκρατία από το 1975. Ξεκίνησε σταθερή ανάπτυξη το 1981 με την είσοδό της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αργότερα, της διαδικασίας ηγήθηκε ο πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής του δεξιού κόμματος της Νέας Δημοκρατίας, ο οποίος, σε συνενοχή με την επενδυτική τράπεζα Goldman Sachs, έκρυβε για χρόνια το ύψος του δημόσιου χρέους της χώρας και το έλλειμμα των δημόσιων οικονομικών. Το 2012, η οικονομική και κοινωνική κατάσταση της χώρας πυροδότησε εκτεταμένες διαμαρτυρίες που ανάγκασαν την κυβέρνηση να μειώσει τις επενδύσεις στον δημόσιο τομέα με σοβαρές συνέπειες: το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 25%, το 27% των εργαζομένων έμειναν άνεργοι, το 40% του πληθυσμού έπεσε κάτω από το όριο φτώχειας. Μαζικές διαδηλώσεις για τις περικοπές στους μισθούς και τις συντάξεις των δημοσίων υπαλλήλων και η αυστηρή λιτότητα που επιβλήθηκε στον πληθυσμό ανάγκασαν τον Πρωθυπουργό σε παραίτηση το 2012. Η κρίση εκτονώθηκε, το ΔΝΤ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και οι Μηχανισμοί Σταθερότητας συμφωνούν για την Ελλάδα ένα τρίτο πρόγραμμα διάσωσης ύψους 86 δισ. ευρώ και μια τριετή διάρκεια για να σταματήσει η πιθανή έξοδος της χώρας από την ευρωζώνη. Ωστόσο, η λύση είχε απρόβλεπτες παρενέργειες. Μετά από μια σύντομη οικονομική βελτίωση, η χώρα πέφτει σε ύφεση, η οποία προκαλεί μια τέταρτη κρίση.
Το 2015, ο ριζοσπαστικός αριστερός συνασπισμός, με σημαντικότερο κόμμα τον ΣΥΡΙΖΑ, κερδίζει τις βουλευτικές εκλογές και εκφράζει τη διαφωνία του με τις λύσεις που επιβάλλουν τα ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, γεγονός που οδηγεί σε τεταμένες διαπραγματεύσεις. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προβαίνει σε πράξεις βίας κατά του ΣΥΡΙΖΑ αυξάνοντας παράλληλα το οικονομικό κόστος για τις ελληνικές τράπεζες. Πραγματοποιούνται μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις στην Αθήνα. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας προτείνει ένα πρωτοφανές εθνικό σχέδιο ανασυγκρότησης και για πρώτη φορά η οικονομία μεγαλώνει και γίνεται η μεγαλύτερη στην περιοχή των Βαλκανίων. Ο Τσίπρας επέλεξε έναν συνδυασμό λιτότητας με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και υπολογισμένες περικοπές στις δημόσιες δαπάνες. Οι ενέργειες θεωρήθηκαν από τους πιστωτές ως ασυνήθιστες και ανάγκασαν την ελληνική κυβέρνηση να αποδεχθεί νέα μέτρα διάσωσης. Ο ελιγμός ευημερεί λόγω της στήριξης που επιτυγχάνει από τους σημαντικότερους συντηρητικούς τομείς της χώρας. Ο Τσίπρας ζητά δημοψήφισμα για να καθοριστεί εάν τα μέτρα γίνονται αποδεκτά ή όχι. Το 60 τοις εκατό των πολιτών ψηφίζει όχι, αλλά οι εξωτερικές πιέσεις αναγκάζουν την κυβέρνηση Τσίπρα να αποδεχθεί τους όρους και να αφήσει τον αρχηγό της κυβέρνησης. Επιστρέφει αφού κέρδισε τις επόμενες πρόωρες εκλογές, μετά αποφασίζει να εγκαταλείψει το Σχέδιο Ανασυγκρότησης, μειώνει τις νέες συντάξεις κατά 30 τοις εκατό, αυξάνει τους φόρους, αυξάνει τον ΦΠΑ στο 24 τοις εκατό και αυξάνει τον φόρο βενζίνης. Μια 48ωρη γενική απεργία και η συσσώρευση προβλημάτων μετά τις βουλευτικές εκλογές του 2019 στις οποίες ο
Σύριζα ηττάται αναγκάζει τον Τσίπρα να γίνει αρχηγός της αντιπολίτευσης. Η συντηρητική νεοφιλελεύθερη δεξιά επιστρέφει στην εξουσία με επικεφαλής τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, ο οποίος σχηματίζει Υπουργικό Συμβούλιο με εξέχουσες προσωπικότητες του ελληνικού νεοφασιστικού κινήματος. Αρχικά, η κυβέρνησή του μεταρρυθμίζει την εργατική νομοθεσία που δίνει στους εργοδότες την εξουσία να απολύουν τους εργαζομένους τους χωρίς να εξηγούν τον λόγο, καταργεί την υπηρεσία κατά της απάτης του Υπουργείου Οικονομικών, ιδιωτικοποιεί δημόσια περιουσιακά στοιχεία: τουριστική υποδομή, παράκτια γη, κρατικές εταιρείες φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, μετατρέπει το χώρα σε έναν παράδεισο για τους εκατομμυριούχους και τους πλουσιότερους πολίτες και προκειμένου να προσελκύσει μεγαλύτερες ξένες επενδύσεις, μειώνει τους φόρους και προστατεύει συνταγματικά τις επενδύσεις από πιθανές αλλαγές πολιτικής από τις μελλοντικές κυβερνήσεις.
Το 2023 επανεκλέγεται για δεύτερη θητεία στην οποία ολοκληρώνει τους μεταρρυθμιστικούς του στόχους, όπως φάνηκε στις 23 Σεπτεμβρίου, όταν το ελληνικό κοινοβούλιο ενέκρινε μια εργασιακή μεταρρύθμιση συμπληρωματική της ήδη αναφερθείσας, η οποία αυξάνει τις ώρες εργασίας σε δεκατρείς, μια εξαήμερη εβδομάδα και την εθελοντική επιλογή πρόσληψης σε δεύτερη θέση εργασίας για πέντε επιπλέον ώρες την ημέρα. Η τροποποίηση της εργατικής νομοθεσίας εισάγει επίσης μια σύμβαση που ορίζει ότι οι εργαζόμενοι δεν θα έχουν σταθερό ωράριο, θα εργάζονται όταν το ζητήσει ο εργοδότης. Από την άλλη, απαγορεύει, σε περίπτωση απεργίας, στους απεργούς να εμποδίσουν συνάδελφο να εργαστεί, εάν το επιθυμεί, κατά τη διάρκεια της απεργίας. Καθορίζει επίσης ότι ο εργαζόμενος μπορεί να απολυθεί το πρώτο έτος χωρίς προηγούμενη ειδοποίηση και χωρίς αμοιβή, ο νέος νόμος επεκτείνει επίσης την ηλικία συνταξιοδότησης, η οποία ήταν 74 ετών, έως και πέντε έτη, καθώς και μια δοκιμαστική περίοδο έξι μηνών. Όλα με στόχο, σύμφωνα με τον Έλληνα υπουργό Εργασίας Άδωνι Γεωργιάδη, «την τόνωση της απασχόλησης». Μέχρι στιγμής, οι διεθνείς εργατικές οργανώσεις έχουν δώσει έναν μόνο, απολύτως απλοϊκό λόγο: οι καπιταλιστές θέλουν να αυξήσουν το ποσοστό κέρδους τους και να μετατρέψουν τους Έλληνες εργάτες σε σύγχρονους σκλάβους. Στην Ελλάδα η ριζοσπαστική αριστερά, τα συνδικάτα και ακόμη και η ανεπίσημη δεξιά αντιτάχθηκαν στη μεταρρύθμιση με παρόμοια επιχειρήματα. Κατήγγειλαν τη μεταρρύθμιση γιατί δημιουργεί βάρβαρες συνθήκες εργασίας, επιδεινώνει την εκμετάλλευση εργαζομένων και εργαζομένων σε μια αγορά εργασίας, ήδη κακώς ρυθμισμένη από την άνοδο των νεοφιλελεύθερων κυβερνήσεων στην εξουσία, στην οποία πρέπει να προστεθεί ένα περιβάλλον στο οποίο πολλοί φοβούνται ότι θα χάσουν τη δουλειά τους.
Η απειλή, ωστόσο, είναι πολύ μεγαλύτερη· η εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού στα όριά της και η νομιμοποίησή της μέσω της εργατικής νομοθεσίας δεν είναι αθώα πρόταση· υπακούει στα κριτήρια της αγοράς που, εκτός από την εμβάθυνση της ανισότητας, ο νεοφιλελευθερισμός στο σημερινό στάδιο της ακραίας απληστίας που στοχεύει στην ολοκληρωτική εκποίηση, η οποία, με πραγματικούς όρους, σημαίνει να βάζεις τις κοινωνίες στο σταυροδρόμι: κεφάλαιο ή ζωή. Στην τρέχουσα φάση του καπιταλισμού χωρίς όρια και χωρίς κρατική ρύθμιση, αυστηρά μιλώντας, η οικονομία κινείται προς μια νέα εποχή που ονομάζεται «Ανθρωπόκαινος», η οποία αναγκάζει τον νεοφιλελευθερισμό να επιταχύνει την υπερεκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού για να ολοκληρώσει τη συσσώρευση και τη συγκεντροποίηση του κεφαλαίου. Αυτό το τελευταίο άλμα ανοίγει τον δρόμο για μετανεοφιλελεύθερη και μετακαπιταλιστική ανάπτυξη που θα εξαλείψει, αντικαθιστώντας τα με ρομπότ και τεχνητή νοημοσύνη, 800 εκατομμύρια θέσεις εργασίας πριν από το 2030, που σήμερα ξεπερνούν τα 100 εκατομμύρια.
Η διαδικασία που περιγράφεται, κατά την άποψή μου, εξηγείται με την καταφυγή σε αυτό που είναι γνωστό ως Matthew Effect αφού ο ευαγγελιστής έγραψε: «Πάρτε από αυτόν (τον αμελή τεμπέλη) το ταλέντο που έχει και δώστε το σε αυτόν που έχει δέκα. Διότι σε αυτόν που έχει περισσότερα θα δοθεί και θα έχει περισσότερα, αλλά σε αυτόν που δεν έχει θα αφαιρεθεί. Και πέταξε αυτόν τον άχρηστο υπάλληλο έξω στο σκοτάδι, θα υπάρχει κλάμα και τρίξιμο των δοντιών» (Ματθαίος 25:14 30. The Jerusalem Bible). Η ιστορία συλλέχτηκε από τον Robert Merton, ο οποίος παρατήρησε ότι στον καπιταλισμό, ο οποίος αρχικά επιζητούσε τη διανεμητική δικαιοσύνη, αργότερα έγινε, λόγω των νόμων της αγοράς, μια δυσαναλογία που δημιούργησε ανισότητα. Αυτό το αποτέλεσμα που εφάρμοσε ο Μέρτον στον τομέα των επιστημονικών ανακαλύψεων, όπου συγκεντρώνονται αναγνωρίσεις μεταξύ των πιο έγκριτων επιστημόνων εις βάρος των αυθεντικών δημιουργών τους, ισχύει για να εξηγήσει τη συσσώρευση πλούτου και αγαθών που προκαλεί ο νεοφιλελευθερισμός, που οδήγησε σε βαθιές διαιρέσεις μεταξύ των κοινωνικών συστήματα και τρόπους ζωής, σε αγεφύρωτες διαφορές μεταξύ της συστημικής κληρονομιάς και της ταυτότητάς της με την κοινωνική δικαιοσύνη, που έχουν προκαλέσει την τρέχουσα οργανική κρίση κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής και περιβαλλοντικής ακεραιότητας, στην οποία ένας απεριόριστος καπιταλισμός κινείται προς μια νέα εποχή και μια άλλη κοινωνία που ονομάζεται , όπως ήδη αναφέραμε, «Anthropocene».
Τι είναι όμως το Ανθρωπόκαινο; Η ολοκληρωτική αλλοίωση του κόσμου και της ζωής που παράγει η τεχνολογία, η ολοκληρωτική τεχνοποίηση και η αυτονομία και ανεξαρτησία του κεφαλαίου ως προς την κοινωνική του ευθύνη με καταστροφικές συνέπειες, αφού το κράτος χάνει την ικανότητα να ελέγχει τις οικονομικές διαδικασίες, την αγορά και το κεφάλαιο. Με αυτόν τον τρόπο η πολιτική και η δημοκρατία περιττεύουν. Η ολοκληρωμένη τεχνολογία και η τεχνητή νοημοσύνη έχουν κάνει τα ανθρώπινα όντα να χάσουν τον έλεγχο του κόσμου και της ζωής τους. Η τεχνολογία εξαφανίζει την ηθική και τις αξιολογικές κρίσεις, μειώνει τα πάντα στην αποτελεσματικότητα, την ανταγωνιστικότητα και την ψευδή ελευθερία των ατόμων που αναγκάζονται να πιστεύουν ότι έχουν ελεύθερη βούληση όταν οι σημαντικές αποφάσεις τους εξαρτώνται από την αγορά, την οποία κάνουν. Είναι δωρεάν. Η ελευθερία είναι ένας εξαιρετικά περίπλοκος όρος και όμως κενός γιατί δεν έχει διακριτό νόημα αφού κανείς δεν μπορεί να επιλέξει τις επιθυμίες του.
Ο νεοφιλελευθερισμός έχει χτίσει μια κοινωνία εξαιρετικά ανταγωνιστικών ατομικοτήτων και το συγχέει με μεγαλύτερη ελευθερία. Οι υπαρξιακές νόρμες που έχει επιβάλει στο σύνολο της κοινωνικής και προσωπικής ζωής, αυστηρά μιλώντας, επιτίθενται στην κοινότητα και επίσης ενάντια σε κάθε πολιτική ισότητας. Η ατομική ελευθερία που πρεσβεύει επιτρέπει σε κάποιον να αποφασίζει μόνο σύμφωνα με τις προσωπικές επιθυμίες, αλλά δεν δίνει πολιτική ελευθερία, αλλά, αντίθετα, σημαίνει απόλυτη αποπολιτικοποίηση. Ο κοινωνικός του δαρβινισμός, σύμφωνα με τον οποίο μόνο οι πιο ικανοί και οι πιο ανταγωνιστικοί επιβιώνουν, δεν πρέπει να συγχέεται με την ελευθερία, είναι μια μορφή κριτικής και περιφρόνησης για τον αριστερό λαϊκισμό που, στην πραγματική του πρόθεση, δεν ασκείται υπέρ του κράτους, κόμματος ή κυρίαρχου, αλλά προς όφελος του κοινού, των δικαιωμάτων, των θεσμών, του κοινωνικού και όχι του νεοφιλελεύθερου ατομικισμού.
Κλείνοντας, επιστρέφω στην «Ανθρωποκαινία». Ο τεχνολογικός κόσμος και η τεχνητή νοημοσύνη καθιστούν αδύνατη την επίλυση ανθρώπινων προβλημάτων στο σύνολό τους, επειδή η ανθρώπινη δράση στη βιόσφαιρα και οι συνέπειές της στη φύση, ιδωμένες από τη μοναδική οπτική γωνία των συμφερόντων του κεφαλαίου, έχουν οδηγήσει τον πλανήτη σε καταστροφικές συνθήκες από κάθε άποψη.
Σε σημείο να τεθεί σε κίνδυνο η επιβίωση του είδους homo sapiens και πολλών άλλων φυτικών και ζωικών ειδών λόγω της ευθραυστότητας στην οποία οδήγησε τον κόσμο η καπιταλιστική μεταβιομηχανική ανάπτυξη. Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη βάναυση ζημιά που προκαλεί ο Ανθρωπόκαινος, ας δούμε απλώς τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και ας αναρωτηθούμε πόση ευθύνη ανήκει στην αδιάκριτη χρήση της τεχνολογίας και στην κατάχρηση της φύσης που έχει ωθήσει τη βιόσφαιρα στα όριά της με πρωτοφανή ταχύτητα. Είναι προφανές ότι φταίει η τεχνικοβιομηχανική ηγεμονία, η επέκταση των πόλεων, η εντατική γεωργία, η κατανάλωση, τα τοξικά απόβλητα αυτών των δραστηριοτήτων και η απληστία των καπιταλιστών και αν δεν υποβληθούν επειγόντως σε αυστηρούς κανονισμούς και συνεχίσουν να προχωρούν χωρίς επαρκή προσοχή, οι κοινωνικές απαιτήσεις, το επάγγελμα, η επιβίωση και ο κόσμος θα καταρρεύσουν στο πολύ κοντινό μέλλον. Ο πλανήτης δεν μπορεί να αντέξει την απεριόριστη επέκταση του Ανθρωποκαίνου, γιατί αν συνεχιστεί αυτή η απειλή, αναπτυσσόμενες κοινωνίες όπως η Ελλάδα, το Μεξικό και πολλές άλλες θα μπουν σε καταληκτικές κρίσεις για τις οποίες δεν θα υπάρξει λύση όταν εξαντληθούν οι φυσικοί πόροι».
*(Μεξικάνος συγγραφέας και πρώην διευθυντής της μεξικάνικης τηλεόρασης).
